Tranh chép giữa ngõ... tác quyền

Tranh chép được bày bán tràn lan.
Người Sài Gòn khá giả bây giờ bắt đầu nghĩ đến những bức tranh bởi nó vừa trang trí đẹp nhà lại vừa thể hiện được "gu" nghệ thuật của gia chủ. Thế nhưng để sở hữu một bức tranh nguyên tác của một họa sĩ (dù không nổi tiếng) cũng phải có túi tiền kha khá và biết cách tìm tòi. Thế là người ta đua nhau chép tranh, mua tranh chép...
Phố tranh của... "Ta"
Người Sài Gòn gọi đường Nguyễn Văn Trỗi là "phố tranh". Sau lần giải tỏa, mở rộng, các cửa hàng dọc hai bên khang trang, sạch đẹp và thu hút khách hơn. Ở đây có đủ tranh của Thành Chương, Lê Thiết Cương, Bùi Xuân Phái, Tô Ngọc Vân, Đỗ Khắc Cung, Đào Hải Phong, cho đến họa sĩ kinh điển nước ngoài như Van Gogh, Picasso...
Người mua chỉ cần đưa ra yêu cầu là có ngay một bức tranh chép lại mà chẳng cần có sự cho phép của tác giả. Thậm chí, nhìn sơ màu sắc tranh chép ấy còn sống động hơn tranh gốc. Chủ mỗi cửa hàng ở đây cũng là họa sĩ và cũng có tranh bán kèm nhưng thường không chạy.
Tư duy kinh doanh tranh chép đơn giản đến mức một họa sĩ trẻ phải thốt lên: "Người ta mua tranh chép chỉ đơn giản vì nhu cầu trang trí nhà, chớ ai hơi đâu để ý đến giá trị nghệ thuật..."!
Thực tế cho thấy, thị trường Mỹ thuật Việt Nam dù ra đời sớm nhất trong các ngành nghệ thuật nhưng lại chậm được pháp luật bảo vệ. Các quy định về xử phạt hành chính với việc vi phạm bản quyền mỹ thuật, chép tranh, nhái tranh chưa thật hiện hữu.
Họa sĩ Đào Hải Phong một lần đi dạo trên hè phố ở Hong kong trong chuyến du lịch đã tận mắt thấy một "thợ chép" đang say sưa nhái tranh của mình. Về tới Việt Nam, gặp bạn bè, ông còn đùa: "Đâu phải chỉ có mình chép tranh của Tây, Tây cũng chép của Ta đó thôi!". Nhưng tận trong đáy lòng, ông thấy đau cho "đứa con" tinh thần của mình.
Chính vì được chép thoải mái nên đến bất cứ cửa hàng nào trong phố tranh, khách hàng cũng được giới thiệu "công khai" về nguồn gốc... Người bán hàng tại phố tranh chỉ cho người mua cách phân biệt, tranh chép không có chữ ký của tác giả ở phía dưới, cũng không có dòng chữ "đã chép của ai...". Nhiều phòng tranh ở đây còn kiêm luôn cả vẽ chân dung, trang trí nội thất, thiết kế đồ họa... Mỗi cửa hàng đều có một đội ngũ thợ chuyên chép tranh. Họ không phải là những họa sĩ chuyên nghiệp, không có "máu giang hồ" và sự bụi bặm thường thấy ở giới hoạt động nghệ thuật.
Phần đông người chép là sinh viên mỹ thuật làm thêm. Người vẽ lại quan trọng nhất là kỹ thuật bắt chước. Những yếu tố màu sắc, hình khối, bố cục không quan trọng, miễn sao giống y chang là được.
Những "thợ" chép chuyên nghiệp thì thuận lợi hơn. Tuy chẳng học qua trường lớp nào, nhưng chép nhiều rồi cũng quen tay. Họ luôn có mặt 24/24 để khi khách mang mẫu đến hoặc cần gấp là "chép" ngay tại chỗ. Thù lao của người chép tranh được tính bằng độ khó hay dễ của bức tranh và thời gian hoàn thành sản phẩm.
Ngoài tranh bằng chất liệu sơn mài, phố tranh Nguyễn Văn Trỗi còn có tranh chép bằng... đá quý. Đá được nghiền nhỏ, họa sĩ chỉ cần phun lên vải một lớp keo chuyên dụng sau đó phối màu theo đúng bức tranh gốc và lồng vào khung gỗ. Như chính tên gọi, giá trị mỗi bức tranh đá quý thường gấp 3, 4 lần tranh chép thường.
Và... tranh chép ở "phố Tây"
Những Gallery hay cửa hàng tranh trên đường Nguyễn Huệ và đặc biệt ở đường Bùi Viện, Q.1 lại chuyên bán cho các đối tượng khách du lịch nước ngoài - gọi là phố tranh Tây. Phố tranh Tây ẩn khuất ngay dưới những nhà nghỉ, khách sạn hiện đại. Không rầm rộ như trên đường Nguyễn Văn Trỗi, số lượng cửa hàng và họa sĩ cũng ít hơn, nhưng "thợ chép" ở đây chuyên nghiệp hơn.
Họa sĩ Toàn, chủ phòng tranh Nguyễn, số 155A Bùi Viện, nói vui: "Ở phố Tây, tranh chép cũng phải Tây Tây một chút mới bán được hàng". Cái Tây mà người họa sĩ này đề cập là tốc độ chép và xu hướng mua bán nhanh vì người nước ngoài ít khi mặc cả giá.
Đặc biệt khi chép xong "họa sĩ" không phải cho vào khung gỗ. Sau khi gỡ ra khỏi giá vẽ, tranh sẽ được khách Tây cho vào một ống nhựa để tiện cho việc di chuyển bằng máy bay. Hầu hết khách du lịch khi mua tranh như một món quà sau một lần đến Việt Nam, nên chủ đề cũng đơn giản.
Theo họa sĩ Xuân Chiếu (phòng tranh 102 Bùi Viện), một bức tranh chép cũng có nhiều cách để thưởng thức. Người thích màu sắc, người ưa bố cục, có người mua tranh chỉ vì thấy cái khung gỗ bên ngoài xinh xinh. Khách Tây cũng vậy, đôi khi thấy bức nào có vẻ Việt Nam thì mua, chứ không đòi hỏi cao hơn. Vì thế tranh về những vùng đất hay chân dung về người phụ nữ Việt bán chạy hơn. Nhiều khi đơn đặt hàng chỉ đơn thuần là chép lại một poster vừa mua được ở đâu đó của người bán dạo trên đường phố.
Tranh cho khách Tây không đòi hỏi quá cao về mỹ thuật vì không ít khách hàng là "Tây ba lô". Thế nhưng, giá cả lại được tính bằng đô nên chẳng may có khách Việt nào lỡ vào mua cũng phải chịu mức giá Tây ấy.
Thực tế cho thấy chép tranh đang là một nghề kinh doanh hái ra tiền ở các thành phố lớn. Bùi Xuân Phái là một trong những họa sĩ bị sao chép tranh nhiều nhất. Tình hình tệ hơn khi số lượng tranh giả của ông đã gấp nhiều lần tranh thật và có nguy cơ làm mất giá trị tranh thật. Cách tốt nhất là các họa sĩ nên tự cứu lấy mình trong hoàn cảnh này như giới âm nhạc là thành lập một trung tâm bảo hộ bản quyền.
(Theo SV)